De negatieve gevolgen van industriële transvetten - van gefrituurd voedsel tot pakjes en zakjes - op je gezondheid

Jeroen de Wit
27 april 2020

Veel mensen denken dat verzadigde vetzuren slecht zijn, maar de echte boosdoener is transvet. In deze blog lees je wat transvet is, waar het in zit en wat het voor negatieve gevolgen op de gezondheid heeft.

Wat zijn transvetzuren?

Transvetzuren zijn bijproducten die ontstaan bij de verwerking van onverzadigde vetzuren. Zoals bij het hydrogeneren van plantaardige oliën tot margarine het geval is. Het is een lichaamsvreemde stof en kunnen zowel natuurlijk als kunstmatig ontstaan. Kunstmatige transvetten worden ook wel industriële transvetzuren genoemd.

Wat is het verschil tussen natuurlijke en industriële transvetzuren?

Natuurlijke transvetten komen voor in het vlees en de zuivelproducten van herkauwers, zoals runderen, schapen en geiten. De transvetten vormen zich van nature wanneer bacteriën in de maag van deze dieren gras verteren. Dit type transvetzuren is goed voor zo’n 2-6% van het vet in zuivelproducten en 3-9% van het vet in biefstuk en lam. 1-2

Echter hoef je hier niet bezorgd over te zijn. Verschillende studies tonen aan dat een matige inname van deze vetten niet schadelijk lijkt.3-5

Kunstmatige transvetten – ook wel bekend als industriële transvetten of gedeeltelijk gehydrogeneerde vetten – zijn echter wel schadelijk. Deze vetten komen voor wanneer plantaardige oliën partieel worden gehydrogeneerd om vast te blijven bij kamertemperatuur (margarine), waardoor ze veel langer houdbaar zijn.

Transvetzuren hebben verschillende belastende effecten op het lichaam. Allereerst verhogen transvetzuren het LDL-cholesterol, terwijl het HDL-cholesterol wordt verlaagd. Op die manier wordt het risico op hart- en vaatziekten verhoogd.6-8

Wat is cholesterol?

Cholesterol is een vetachtige stof en is betrokken bij verschillende functies. Zo vormt cholesterol een bouwstof voor celmembranen en mitochondriën van cellen. Ook is cholesterol betrokken bij de productie van galzuren die de vetvertering en stoelgang reguleren. Daarnaast bij de productie van vitamine D, vrouwelijke en mannelijke hormonen en aldosteron. Aldosteron is betrokken bij mineraalhuishouding en daarbij waterhuishouding in het lichaam. Daarnaast is cholesterol ook nog eens een natuurlijk antibioticum.9-10

Door cholesterol aan eiwitten te binden kan cholesterol vervoerd worden door het lichaam. Deze verbindingen heten lipoproteïnen. Er zijn verschillende soorten lipoproteïnen, namelijk HDL – Hoge Dichtheid Lipoproteïne – en LDL – Lage Dichtheid Lipoproteïne. Deze lipoproteïnes kun je vergelijken met shuttles. Zo vervoeren de LDL-shuttles cholesterol van de lever door het bloed naar cellen die cholesterol nodig hebben. En vervoeren HDL-shuttles de overbodige cholesterol weer terug naar de lever.

Vaak wordt er onderscheid gemaakt tussen goed cholesterol (HDL-cholesterol) en slecht cholesterol (LDL-cholesterol). Echter klopt dit niet; er bestaat geen slecht cholesterol. Beide zijn belangrijk voor een goede werking van het lichaam.

Cholesterol kun je via de voeding binnenkrijgen, maar het lichaam kan dit zelf ook aanmaken. Je lichaam kan de hoeveelheid cholesterol in het bloed zelfs nauwkeurig reguleren. Zo wordt bij een tekort aan cholesterol in het bloed de productie verhoogd. Bij een teveel aan cholesterol in het bloed zal de cholesterolproductie afnemen.11

Hierdoor kan je cholesterolgehalte in het bloed nauwelijks worden verhoogd door cholesterolrijke voeding te eten, zoals eieren.

Uit onderzoek blijkt zelfs dat het eten van drie eieren per dag geen effect had op het LDL-cholesterol.

Daarentegen werd zelfs het HDL-cholesterol iets verhoogd. Daarom kun je gerust 10-15 eieren per week eten.12

Welke negatieve gevolgen hebben industriële transvetten nog meer?

Daarnaast kunnen transvetten leiden tot een endotheeldisfunctie. Het endotheel kun je zien als de binnenband van je bloedvaten en is maar 1 cellaag dik. Op het moment dat je veel transvetten gaat consumeren, beschadig je deze binnenband en kunnen er allerlei gifstoffen worden toegelaten in de gladde spiercellen van de bloedvaten. Dit veroorzaakt een cascade aan oxidatieve stress en ontsteking die uiteindelijk zorgt voor plaque afzettingen. Vervolgens beginnen deze plaques te verkalken en na verloop van tijd worden ze gevoelig voor scheurtjes. Op het moment dat een plaque scheurt, resulteert dit vaak in een dodelijke bloedprop. Op dit moment sterft een kwart van alle sterfgevallen in Nederland aan de gevolgen van hart- en vaatziekten. Dit vormt na kanker de grootste doodsoorzaak in Nederland.13-14

Beperkt maar groeiend onderzoek suggereert ook steeds meer dat transvetten het visceraal vet verhoogd (vet tussen de organen) en insulineresistentie kunnen veroorzaken. En een chronische insulineresistentie leidt uiteindelijk tot diabetes type II.15

Waar zitten transvetten in?

Transvetten komen voor in allerlei bewerkte producten. Van pakjes en zakjes (magnetronpopcorn) tot gefrituurde producten (kibbeling, hamburgers, fried chicken, patat, chips). En van margarines (ook gebruikt in allerlei bakkerijproducten; donuts, muffins, cakes, gebak) tot ‘gezonde’ maaltijdsalades met goedkope plantaardige oliën. Transvetten zijn namelijk goedkoop te produceren en de houdbaarheid is enorm lang.

Wat moet ik onthouden?

Transvetten veroorzaken oxidatieve stress en ontsteking in het lichaam, verhogen de kans op hart- en vaatziekten, de kans op diabetes type II en veroorzaakt een toename aan vet tussen de organen; visceraal vet. Het zit in allerlei bewerkte producten, zoals pakjes en zakjes, frituur, margarines, bakkerijproducten en ‘gezonde’ maaltijdsalades.

En nu?

Laat bewerkte producten wat vaker staan en leg de focus op het eten van meer groente en fruit en allerlei andere onbewerkte natuurlijke voedingsmiddelen.

Literatuur

  1. Aro, J.M. Antoine, L. Pizzoferrato, O. Reykdal, G. van Poppel, TransFatty Acids in Dairy and Meat Products from 14 European Countries: The TRANSFAIR Study, Journal of Food Composition and Analysis, Volume 11, Issue 2, 1998, Pages 150-160, ISSN 0889-1575, https://doi.org/10.1006/jfca.1998.0570.
  2. M. O’Donnell-Megaro, D.M. Barbano, D.E. Bauman, Survey of the fatty acid composition of retail milk in the United States including regional and seasonal variations, Journal of Dairy Science, Volume 94, Issue 1, 2011, Pages 59-65, ISSN 0022-0302, https://doi.org/10.3168/jds.2010-3571.
  3. Gebauer SK, Chardigny JM, Jakobsen MU, et al. Effects of ruminant trans fatty acids on cardiovascular disease and cancer: a comprehensive review of epidemiological, clinical, and mechanistic studies. Adv Nutr. 2011;2(4):332-354. doi:10.3945/an.111.000521
  4. Mozaffarian D, Aro A, Willett WC. Health effects of trans-fatty acids: experimental and observational evidence. Eur J Clin Nutr. 2009;63 Suppl 2:S5-S21. doi:10.1038/sj.ejcn.1602973
  5. Bendsen NT, Christensen R, Bartels EM, Astrup A. Consumption of industrial and ruminant trans fatty acids and risk of coronary heart disease: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Eur J Clin Nutr. 2011;65(7):773-783. doi:10.1038/ejcn.2011.34
  6. Zhu Y, et al. Dietary total fat, fatty acids intake, and risk of cardiovascular disease: A dose-response meta-analysis of cohort studies. Lipids in Health and Disease. 2019; doi:10.1186/s12944-019-1035-2.
  7. Shah B, et al. Trans fatty acids linked to myocardial infarction and stroke: What is the evidence? Trends in Cardiovascular Medicine. 2019; doi:10.1016/j.tcm.2018.09.011.
  8. Islam MA, et al. Trans fatty acids and lipid profile: A serious risk factor to cardiovascular disease, cancer and diabetes. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 2019; doi:10.1016/j.dsx.2019.03.033.
  9. Zampelas, A., & Magriplis, E. (2019). New Insights into Cholesterol Functions: A Friend or an Enemy?. Nutrients, 11(7), 1645. https://doi.org/10.3390/nu11071645
  10. Hartenbach, Prof. Dr. W. De cholesterol leugen (derde druk). Ankh-Hermes bv – Deventer, 2008.
  11. Lee, A. & Griffin, Bruce. (2006). Dietary cholesterol, eggs and coronary heart disease risk in perspective. Nutrition Bulletin. 31. 21 – 27. 10.1111/j.1467-3010.2006.00543.x.
  12. Gray, J. & Griffin, Bruce. (2009). Eggs and dietary cholesterol – dispelling the myth. Nutrition Bulletin. 34. 66 – 70. 10.1111/j.1467-3010.2008.01735.x.
  13. Hadi, H. A., Carr, C. S., & Al Suwaidi, J. (2005). Endothelial dysfunction: cardiovascular risk factors, therapy, and outcome. Vascular health and risk management, 1(3), 183–198.
  14. CBS Doodsoorzakenstatistiek (gedownload van CBS StatLine in augustus 2019)
  15. Micha, R., & Mozaffarian, D. (2008). Trans fatty acids: effects on cardiometabolic health and implications for policy. Prostaglandins, leukotrienes, and essential fatty acids, 79(3-5), 147–152. https://doi.org/10.1016/j.plefa.2008.09.008